انواع مقالات علمی و دانشگاهی
مقاله یکی از ابزارهای ثبت دستاوردهای علمی پژوهشگران و محققان است، که از طریق آن می توانند یافته های خود را با دیگر پژوهشگران و دانشمندان به اشتراک بگذارند و از دستاوردهای دیگر دانشمندان مطلع شده و بهره ببرند. برای آنکه یک پژوهشگر بتواند به مقالات علمی موجود اعتماد کند، باید فضایی برای جلب این اعتماد فراهم باشد و اینجاست که اهمیت اعتبار مقالات علمی نمایان می شود. مقالات علمی معتبر را می توان در 6 دسته کلی تقسیم بندی نمود که در ادامه به معرفی آن ها خواهیم پرداخت.
1- مقالات آی اس آی Institute for Scientific Information (ISI)
بوجین گارفیلد در سال 1960 دست به تاسیس موسسه ISI زد. این موسسه که در حال حاضر با نام Thomson Scientific شناخته می شود، در سال 1992 توسط موسسه علمی تامسون خریداری شده است.
پژوهشگران برای آن که به دستاوردهای علمی خود اعتبار بخشند، تلاش می کنند تا مقالاتشان را در مجلاتی چاپ کنند که از نظر ISI دارای رتبه برتر باشند.
ISI امتیازات علمی مقالات منتشر شده در مجلات مختلف را مشخص می کند که این امر با تکیه بر دانش مجرب‌ترین اساتید علمی در علوم مختلف، محقق می شود. دانشمندان و محققین از این طریق می توانند اهداف علمی خود را هر چه سریع تر و بهتر پیش ببرند و نتایج صحیح و قابل استناد دیگر پژوهشگران را به درستی در مقالات علمی خود مورد استفاده قرار دهند و به نتایج مطلوب مورد نظر خود برسند.
اگر به دنبال یک پایگاه داده متشکل از مهم ترین و معتبرترین مقالات علمی و مجلات چاپ شده در تمام دنیا هستید، ISI می تواند یک انتخاب مناسب برای شما باشد. این پایگاه تمام اطلاعات و محتواهای مربوط به این مقالات را در خود جای داده است که شامل داده های بسیاری از علوم مختلف در مقالات چاپ شده از هزاران دانشگاه معتبر است.
دستیابی به این منبع عظیم اطلاعاتی و علمی با استفاده از سرویس ISIs Web of Science امکان پذیر است. این سرویس به پژوهشگران کمک می کند تا میزان اعتبار علمی مقالات را بدست آورده و تعداد دفعاتی که به این مقاله ارجاع داده شده است را مشاهده نمایند.
به دلیل اینکه دانشمندان و پژوهشگران در همه حوزه های علمی داده های خود را به روزرسانی می کنند، ISI در هر سال یک مرتبه همه منابع علمی مورد تأیید خود را مورد بازبینی قرار داده و مجلاتی را که از استانداردهای این موسسه عدول کرده اند، از بانک اطلاعاتی خود خارج می کند.
ISI در هر سال حدود 2000 مجله جدید را مطابق با استانداردهای خود، بررسی نموده و آن ها را ارزیابی می نماید که از این میزان فقط 10 درصد آن ها به بانک اطلاعاتی افزوده می شود. این مجلات علمی برای آنکه به بانک اطلاعاتی ISI افزوده شوند باید مراحل ارزیابی را پشت سر بگذارند. رعایت کردن استاندارهای ISI می تواند به انتخاب شدن این مجلات کمک کند. از جمله این استانداردها این است که باید چکیده، عنوان مقالات و کلمات کلیدی به زبان انگلیسی باشد.
گاهی مشاهده می شود که یک مجله در یک سال مورد تایید ISI بوده اما سال بعد از این پایگاه معتبر علمی حذف شده است. علت این امر آن است که مجلات موجود در بانک اطلاعاتی ISI با ضریبی به نام “تاثیرگذاری” رتبه بندی می شوند. بنابراین حذف صورت گرفته به علت کاهش رتبه علمی مجله و از دادن اعتبار علمی آن می باشد.
2- مقالات آی اس سی Islamic World Science Citation Center (ISC)
پایگاه ISC توسط کشور عزیزمان ایران که به عنوان قطب علمی برتر جهان اسلام شناخته می شود، و به همت مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری شیراز تاسیس شده است. این پایگاه در راستای پیشبرد اهداف علمی جامعه بین المللی نقش به سزایی را ایفا می نماید.
ISC بر اساس معیارهای علمی معتبر، مجلات علمی کشورهای اسلامی را تجزیه و تحلیل می کند. ISC بعد از ISI و اسکوپوس در رتبه سوم سنجش عملکرد پژوهشی 57 کشور عضو این مجموعه قرار دارد.
ISC با معرفی بیش از 800 مجله در داخل و خارج از کشور پروسه طولانی چاپ مقاله در نشریات علمی-ترویجی و علمی-پژوهشی را که گاهی تا یک سال هم زمان می برد، کوتاه نموده و به پژوهشگران فرصت چاپ مقالاتشان را در مجلات ISC می دهد. همچنین برای چاپ مقالات ISC هزینه کمتری پرداخت شده و احتمال چاپ آن ها در مقطع دکترا نسبت به مقالات ISI بیشتر است. از دیگر مزایای چاپ این مقالات ایجاد فرصت شغلی برای پژوهشگران است که این امر برای دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد و دکترا از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
3- مقالات اسکوپوس SCOPUS
الزویر ناشر هلندی در سال 2004 با همکاری 21 موسسه از سراسر جهان اقدام به راه اندازی پایگاه اسکوپوس نمود. این پایگاه که در حال حاضر رقیب جدی موسسه اطلاعات علمی است، بزرگترین پایگاه اطلاعاتی حاوی چکیده مقالات و فهرست منابع هر مقاله است. بر همین اساس اسکوپوس امکان محاسبه تعداد استنادات به هر مقاله را فراهم می نماید و از طریق آن می توان متوجه شد که از مقالات دیگر به هر مقاله در این مجموعه تا کنون چند بار ارجاع داده شده است که این موضوع شاخصی برای تعیین کیفیت مقالات است. همچنین مؤثرترین کشورها، نشریات، مؤسسات علمی، آثار و دانشمندان از این طریق مشخص می شوند.
مطالبی که در مجموعه اسکوپوس بحت پوشش می باشند، عبارتنداز: فنی Technical، پزشکی Medical ، علوم اجتماعی Social Sciences، ادبیات literature ، هنر Art، علوم انسانی Humanities می باشد.
4- مقالات علمی – پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
در مقالات علمی – پژوهشی، پژوهشگران باید در موضوع انتخابی خود دقت ویژه داشته باشند تا موضوعی که انتخاب می کنند، برای اولین بار انتخاب شده باشد یا به عبارت دیگر موضوعشان طرح نوینی در حوزه علمی ای که در آن فعالیت می کنند، ارائه دهد. مقالاتی که دارای این ویژگی مهم باشند از اصالت و ابداع برخوردار هستند که می توانند زمینه ساز موضوعات تحقیقاتی جدید در آینده شوند و به همین دلیل به آن ها اصیل گفته می شود.
در واقع هدف اصلی در این مقالات کشف حقایق و دستیابی به معارف است تا آن ها را در میان افراد منتشر کنند و از این طریق به حل مشکلی پرداخته و یا اندیشه ای نوین را در موضوعات علمی روز دنیا ارائه دهند. انجام این نوع از مقالات از طریق مطالعه نظام مند برای یافتن روابط اجتماعی میان پدیده های طبیعی محقق می شود.
دلیل آن که به این مقالات، مقالات علمی – پژوهشی گفته می شود آن است که هدف از آن ها کاربردها، روش ها و مفاهیم و مشاهدات جدید در زمینه علمی با هدف پیشبرد مرزهای علم و فناوری است.
نمونه دیگر از ارائه طرحی نوین آن است که پژوهشگر به موضوعی که نو و تازه نیست، نگاهی نو داشته و با ایجاد یک استدلال جدید به آن می پردازد. مرور ادبیات یکی از بخش‌های این نوع از مقالات است. در یک مقاله علمی پژوهشی، ادبیات به عنوان اساس و بنیان کار ارائه می‌شود و بینش جدیدی را که پژوهشگر به دنبال ایجاد آن است، پشتیبانی می‌کند.
اساتید دانشگاه ها، دانشجویان دوره دکتری و کارشناسی ارشد، پژوهشگران شاغل در مراکز علمی، تحقیقاتی و تولیدی مخاطبین اصلی این نوع از مقالات هستند.
5- مقالات علمی – ترویجی
اگر مقاله ای به ترویج یکی از رشته های علوم بپردازد و هدف آن ارتقا سطح دانش خواننده بوده و او را با موضوعات جدید علمی آشنا کند، در واقع یک مقاله علمی – ترویجی است که با توجه به اینکه هدفی جز آشناسازی ندارد، می‌تواند ترجمه و یا یک تألیف باشد.
مقاله علمی ترویجی که آن را با نام مرور ادبیات هم می شناسند، اطلاعاتی را که در یک موضوع به خصوص و در یک محدوده زمانی خاص منتشر شده اند، بررسی می کند. این مقاله خلاصه و استنتاج ها را ترکیب می‌کند و اطلاعات را در ساختاری نو ارائه می دهد؛ بنابراین این مقالات سازماندهی خاص خود را دارند که می توانند از مقالات و کارهای قبلی تفسیری جدید را ارائه دهند، تفاسیر قبلی را با تفاسیر جدید مخلوط کنند یا در حوزه مورد بحث سیر پیشرفت جریان فکری و مباحث مرتبط با آن را ترسیم کنند. این مقالات بر پایه جابه‌جایی، تلفیق و ترکیب دانش موجود تهیه می شوند و معمولا به روشن شدن زوایای یک مسئله کمک می نمایند، از جمله این مقالات می‌توان به مقالات مروری، تدوینی، ترجمه ای و تحلیلی اشاره کرد که به لحاظ ارزش علمی در بین این دسته از مقالات، مقاله های تحلیلی ارزش و اعتبار بالاتری دارند.
6- مقالات کنفرانسی
همان گونه که از نام این مقالات پیداست مقالاتی که در کنفرانس ها ارائه می شوند را مقالات کنفرانسی می گویند که نام دیگر آن ها Proceeding می باشد. مقالات کنفرانسی عموما توسط یک یا چند نفر تهیه می شوند. ارسال این مقالات باید در مهلت تعیین شده برای ارسال باشد و اگر مقاله ای بعد از زمان تعیین شده ارسال شود، رد شده و برای داوری پذیرفته نمی شود. برای ارسال مقاله به کنفرانش باید هزینه ثبت نام پرداخت شود که به آن Registration گفته می شود. البته با پرداخت هزینه می توان به عنوان شرکت کننده در کنفراس حضور داشت اما مقاله ای ارائه نکرد.
تفاوتی که مقالات کنفرانسی با مقالات ژورنالی دارند آن است که معمولا اکثر مقالات کنفرانسی به چاپ خواهد رسید اما مقالات ژورنالی اکثرا رد می شوند مگر مقالاتی که توجیه خوبی برای پذیرش آن ها و چاپشان وجود دارد. برای شروع کار چاپ مقاله، مقالات کنفرانسی می توانند انتخاب خوبی باشند هر چند در کشور ما اهمیت مقالات ژورنالی به مراتب بیشتر از مقالات کنفرانسی است.
